Z kolekcji drzew rzadkich.

Rodzina Betulaceae                                                  

Betula albosinensis Brukill

Brzoza biała chińska

1.synonimy lac.: Betula albosinensis var septentrionalis

W  okresie Świąt Bożego Narodzenia chciałbym przewrotnie przedstawić Państwu drzewo kojarzące się z utęsknioną i wyczekiwaną wiosną!

Powszechnie znana brzoza to biała kora,  itd. Czy jednak wszystkie brzozy tak wyglądają? Zapewniam Państwa, że nie!

Jest gatunek brzozy o wyróżniającym się kolorze kory jak i charakterystycznym jej łuszczeniu (fot). Nazywa się brzoza chińska.

Kora jej jest barwy pomarańczowo czerwonej lub miedzianoczerwonej, łuszcząca się okrężnymi pasami. Świeżo odsłonięta ma kolor kremowy. Łuszczy się cienkimi jak papier warstwami. Jej liście są jajowate, o długości do 7,5 cm, szerokości do 4 cm, z 10 – 14 parami nerwów. Młode liście omszone, w późniejszym rozwoju nagie i błyszczące, długozaostrzone, o piłkowanych brzegach. Jesienią przebarwiają się na żółto.

Kwiaty jej pojawiają się wiosną, męskie są żółte zwisające, o długości do 6 cm, żeńskie wzniesione, koloru zielonego, w oddzielnych kwiatostanach na tej samej roślinie. Owocem tej brzozy są orzeszki zebrane w kotkowate owocostany, które rozpadają się po dojrzeniu na drzewie.

Występuje również odmiana chińskiej brzozy o czerwonej korze z jasnymi przetchlinkami.

Wysokość drzewa sięga 25 m., a korona jest szerokostożkowa.

Brzoza chińska ma wymagania stosunkowo niewielkie – stanowisko słoneczne do lekko ocienionego, gleba wilgotna z dobrym drenażem.

Ciekawe jest pochodzenie tego drzewa. Gatunek brzozy białej chińskiej – to endemit z Zachodnich Chin, występujący w górach na wysokości 1600 – 3300 m n.p.m.

Nieznany jest odkrywca brzozy chińskiej, prawdopodobnie odkryta w latach 80. XIX wieku w Rosji (?).

Do Europy  drzewo wprowadzone przez kolekcjonera Ernesta Wilsona w 1901  roku w Anglii.

Możliwość zastosowania w strefie klimatycznej 6a .

W Polsce występuje w kolekcjach dendrologicznych w: Kórniku, Rogowie, Przelewicach.

Od roku 2010 występuje na prywatnym terenie w gminie Żórawina (4 okazy 11 letnie).

Brzoza chińska jest jedną z wielu  przedstawicieli  rodziny Betulaceae. W naszym kraju nie ma tradycji z nią związanych. Za to istnieje wiele zwyczajów dotyczących najbardziej popularnej  w Polsce, brzozy brodawkowatej. Większość z nas ją rozpoznaje dzięki charakterystycznej białej korze,  nawet w okresie spoczynku zimowego. Drzewo typowe dla polskiego krajobrazu, wyróżniające się białym pniem i wczesnym wchodzeniem w okres wegetacji.

Drzewo znane było już w starożytności, a przez Słowian uważane za zwiastun wiosny i symbol wieczności – co jest o tyle dziwne, że brzoza jest gatunkiem krótkowiecznym. Była też drzewem uznawanym za symbol płodności (co o tyle stoi w sprzeczności z nauką, że stosunkowo niewielka ilość jego nasion w stosunku do wytworzonych  kiełkuje ).

Brzoza to symbol piękna, kobiecości, harmonii, delikatności, ponadto była symbolem urzędu konsulów w Starożytnym Rzymie.

W tradycji ludowej z przypisaną magiczną mocą jako środek chroniący ludzi i ich zabudowania – gałązkami przystrajano domy by chroniły przed złem, zdobiono nią również domy weselne by zapewnić pomyślność nowożeńcom. Wykonane z drewna brzozowego przedmioty także miały magiczną moc (nie tylko pozytywną). Miotła brzozowa postawiona przed domem oprócz funkcji praktycznych zabezpieczała wejście przed demonami i złodziejami, nie mniej jednak gdy się przewróciła, wróżyła pannie oddalenie czasu zamążpójścia. Kołyska czy łóżeczko wykonane z drewna brzozowego zapewniać miała dziecku zdrowie i spokój.

Była również drzewem wykorzystywanym w obrzędach ….mniej radosnych: obchodzenie wsi z brzozowym krzyżykiem i stukanie w okiennice – było informacją, że ktoś we wsi zmarł ; układanie gałązek brzozowych na grobie, by dusza zmarłego miała gdzie przysiąść gdy po 7 dniach wracała na chwilę; ba, brzozą posługiwano się by zadać cierpienie innym – np. w celu spowodowania „ataku kolki” wbijano w brzozę nóż.

Drzewo uważano także za roślinę leczniczą – jako napój wzmacniający i „czyszczący krew stosowano „osołkę” – sok brzozowy. Napój z „brzozownika” uważano za napój boski, używany przy chorobach płuc i na porost włosów (coś z tego zostało, ponieważ słynna „woda brzozowa” w PRL, oficjalnie woda do pielęgnacji włosów, jednak ze względu na sporą zawartość alkoholu była w niektórych kręgach konsumowana jako „boski napój”).  Z kory brzozowej robiono wkładki do butów zapobiegające nie tylko poceniu się nóg, ale również „prędko od wyczerpania uwalniające”. Bioenergoterapeuci gałązkami i liśćmi brzozy „neutralizują negatywny wpływ żył wodnych.

Symbolika brzozy w sztuce i jej znaczenie w naszej polskiej historii – była ważna. Tak charakterystyczne drzewo odgrywało szczególną rolę na obrazach: była  brzoza powstańcza, umierający uciekający przez brzeziny powstańcy, brzozowe krzyże i mogiły w brzeziniakach. Podobnie było w wierszach oraz muzyce. Oto przykładowy cytat: „tylko w polu biały krzyż, nie pamięta już, kto pod nim śpi” – z utworu zespołu Czerwone Gitary”.

Brzoza jako drewno było i jest stosowane do wyrobu niezwykle kunsztownych mebli nadając im niepowtarzalny rysunek i kolor.

Zresztą indeks mitów, zastosowań i przesądów dotyczących tego gatunku jest niezwykle szeroki.

Część zastosowań brzozy  znajduje potwierdzenie w nauce, część pozostała w formie mitów i wierzeń, a część weszła do tradycji odarta już ze swojego mitycznego znaczenia.

W tradycji religijnej jest nieodłącznym elementem zdobniczym związanym ze Świętami Wielkanocnymi , Świętem Bożego Ciała i Zielonych Świątek.

Marek Kraśny

dendrolog

Brzoza biała chińska

Literatura

Attenborough D. Prywatne życie roślin Warszawa 1996

Bugała W. Drzewa i krzewy Warszawa 2000

Czikov P. Rośliny lecznicze i bogate w witaminy , Warszawa 1988

Dunin -Karwicka T ., Drzewo na między Toruń 2012

Kłosiewicz S. iO. Przyroda w polskiej tradycji Warszawa 2011

Kopaliński  Słownik mitów i tradycji kultury Warszawa 1987

Szczepanowicz B Atlas roślin biblijnych: pochodzenie w Biblii i symbolika Kraków 2003

Klucze do oznaczania roślin

doświadczenia i badania własne.

Fotografie Marek Kraśny.

Niniejsze tekst i fotografie podlegają ochronie prawnej na mocy ustawy o prawie autorskim.
Ochrona prawa autorskiego jest chroniona z mocy prawa.